سید احسان خاندوزی*
واژه بریک (BRIC) اولین بار در سال 2001 توسط جیم اونیل، اقتصاددان شرکت گلدمن ساکس برای معرفی اقتصادهایی (برزیل، روسیه، هند و چین) به‌کار برده شد که رشد سریعی داشتند و مبتنی بر این رشد سریع پیش‌بینی می‌شد که تا قبل از سال 2050 به صورت جمعی اقتصاد دنیا را قبضه کنند. اما شکل‌گیری این گروه به صورت رسمی در سال 2009 و در روسیه صورت گرفت و کشور آفریقای جنوبی نیز در سال 2010 به این گروه اضافه و گروه بریکس (BRICS) ایجاد شد.
در اولین بیانیه مشترک این گروه در اجلاس سال 2009 آن، بر ضرورت اصلاحات در نهادهای مالی بین‌المللی به واسطه تغییرات صورت گرفته در اقتصاد دنیا تأکید شده است. از منظر آنها اقتصادهای نوظهور و در حال توسعه باید صدا و نمود قویتر در نهادهای مالی بین‌المللی داشته باشند و رؤسا و مدیران آن باید از طریق یک فرایند آزاد، شفاف و مبتنی بر شایستگی انتخاب شوند. علاوه بر این تأکید کردند که به یک نظام پولی بین‌المللی باثبات، قابل پیش‌بینی و متنوع‌تر نیاز جدی وجود دارد.
در ادامه فعالیتهای این گروه و در سالهای بعد، اما شاهد ایجاد نهادها و ترتیباتی جدید در مواجهه با نهادهای مالی بین‌المللی سنتی یعنی بانک جهانی و صندوق بین‌المللی پول بودیم. در ششمین اجلاس این گروه در فورتالزا برزیل در سال 2014، تأسیس بانک توسعه جدید (New Development Bank) به عنوان نهادی برای تأمین مالی پروژه‌های زیرساختی و توسعه‌ای کشورهای عضو و سایر اقتصادهای نوظهور و در حال توسعه مصوب شد. اهداف و وظایف این بانک بسیار شبیه گروه بانک جهانی است و شاید بتوان آن را به عنوان بدیلی از سوی بریکس برای بانک جهانی نام برد. این بانک توسعه‌ای با اولویت پروژه‌های زیرساختی و توسعه‌ای کشورهای عضو در حوزه‌های انرژی پاک و کارایی انرژی، زیرساختهای حمل ونقل، آب و فاضلاب، حفظ محیط زیست، زیرساختهای اجتماعی و زیرساختهای دیجیتالی فعالیت می‌کند و تاکنون 32.8 میلیارد دلار تأمین مالی صورت گرفته است که بیشترین آن در چین با 8.1 میلیارد دلار و کمترین آن در روسیه با 4 میلیارد دلار بوده است. بر اساس گزارش این بانک، تاکنون 17000 کیلومتر راه، 820 پل، 1390 کیلومتر زیرساختهای مربوط به تونل یا کانال آب ایجاد یا ارتقاء یافته و 35 هزار واحد خانه ساخته شده است.
در ششمین اجلاس بریکس در سال 2014 علاوه بر تأسیس بانک توسعه‌ای جدید، معاهده‌ای (Treaty) نیز برای ایجاد ترتیبات ذخیره مشروط (Contingent Reserve Arrangement) با اندازه 100 میلیارد دلار امضا شد. این معاهده کارکردی شبیه یکی از وظایف صندوق بین‌المللی پول دارد و بر اساس آن چارچوبی برای تأمین نقدینگی از طریق سوآپ ارز در صورت بروز فشارهای کوتاه‌مدت تراز پرداختها ایجاد شده است.
اینک که با تلاش‌های دولت سیزدهم، جمهوری اسلامی ایران به عضویت گروه بریکس درآمده است، ضروری است برای استفاده از منافع اقتصادی آن، اقدامات فوری صورت گیرد. عضویت در بانک توسعه جدید می‌تواند ثمرات قابل توجهی در حوزه تأمین مالی زیرساختی و توسعه‌ای داشته باشد. وزارت امور اقتصادی و دارایی همانطور که ظرفیت پروژه‌های توسعه‌ای توسط بانک توسعه اسلامی را که مدتی متوقف شده بود مجددا احیاء کرد، آماده اضافه کردن ظرفیت بانک توسعه نوین برای سرمایه‌گذاری خارجی است.
* وزیر امور اقتصادی و دارایی
